Voeding volgens chinese geneeskunde

Dieetleer is één van de vijf pijlers van de Chinese Geneeswijzen (naast acupunctuur, kruidengeneeskunde, TuiNa (massage) en Qi Gong (meditatie en energetische lichaamsoefeningen). Wat betreft de uitgangspunten is de Chinese voedingsleer nauw verwant aan de kruidengeneeskunde. Er zijn verschillende manieren om het onderwerp Chinese voedingsleer te benaderen.

Eén daarvan is om het als afzonderlijke therapie te gebruiken. Vaak houdt dit in, dat je bepaalde voedingsmiddelen speciaal toebereidt en in relatief grote hoeveelheden gebruikt, terwijl andere voedingsmiddelen taboe zijn. Op deze manier werk ik niet met Chinese dieetleer.
Een andere manier is om informatie te geven over de manier waarop de Chinese dieetleer naar voeding kijkt en tips te geven over mogelijke wijzigingen in de voeding die een behandeling met acupunctuur of Chinese kruiden ondersteunen. Op deze manier werk ik vaak met Chinese dieetleer.
Een derde manier is, dat je (als patiënt) zelf een zekere gevoeligheid gaat ontwikkelen voor het effect van voeding op je welbevinden. Hoe voel je je na een bord hutspot, en verschilt dat van hoe je je voelt na een bord aardappelsalade met wortel en ui? Is er verschil tussen een ontbijt met muesli en een ontbijt met havermout? Wanneer klachten als vermoeidheid, energiegebrek, koude- of juist warmtegevoel onderdeel zijn van je verhaal kan het heel zinnig zijn om daarnaar eens bij jezelf te kijken. Op deze manier werk ik ook vaak met Chinese dieetleer.

De spijsvertering als kookpot (en het belang van de 'temperatuur' van voedsel)

Een beeld wat vaak heel verhelderend is wanneer het gaat om voeding is het beeld van een kookpot. Volgens de Chinese geneeskunde is de spijsvertering een soort kookpot. Het voedsel wat in de kookpot gaat wordt verwarmd en gekookt. Net als bij een goede pan soep moet het voedsel in die 'kookpot' lang pruttelen en trekken voor het gaar is. Pas dan kan de spijsvertering verdergaan. Alles wat bruikbaar is wordt verspreid door het lichaam en wat niet bruikbaar is wordt uitgescheiden.

Dit beeld van de kookpot kan een idee geven van het belang van de 'temperatuur' van het voedsel voor je spijsvertering en daarmee voor je energiehuishouding. Net zoals kruiden hebben ook voedingsmiddelen een 'temperatuur', dat wil zeggen dat ze een bepaald effect hebben op het lichaam. Sambal is heet. Sambal uit de diepvries is nog steeds heet. Aardappelen zijn neutraal. Aardappelen uit de oven zijn 'warm'. Aardappelsalade neigt naar 'koud'. Dus soms heeft verwarmen of koelen effect op de temperatuur, maar niet altijd.

Gezien het belang van een pruttelende kookpot is het belangrijk om vooral verwarmende (niet 'hete'!) en neutrale voedingsmiddelen te eten. Teveel koude voedingsmiddelen zijn als een paar flinke sneeuwballen in een pan soep: hij raakt een tijd van de kook en het garen gaat dus niet door. Teveel hete voedingsmiddelen putten anderzijds de vloeistoffen uit, je organisme raakt oververhit, de kookpot kookt droog.
Het belang van nadruk op neutraal en verwarmend voedsel kan niet worden overdreven. 'Balans' in voedsel betekent niet: 'heet' voedsel compenseren met 'koud' voedsel. Hamburgers (gebakken rundvlees = heet) en milkshake (melk is koud, ijs is koud, suiker is koud) zijn geen evenwichtige maaltijd...
Voorbeelden van neutrale voedingsmiddelen zijn veel granen (al is er wel verschil: rijst is koeler dan haver bijvoorbeeld), aardappelen, vrij veel groenten. Door deze voedingsmiddelen te koken (hoeft niet tot pap!) voeg je warmte toe. Gekookte wortel is voedzamer dan wortelsalade.
Verwarmende voedingsmiddelen zijn bijvoorbeeld de groenten pompoen, venkel, gekookte (winter-)wortel. Ook veel kruiden (tijm, rosmarijn, oregano) zijn verwarmend. Rundvlees is ook verwarmend. Dus voor in de herfst: bouillon van rundvlees, pompoensoep met wortelen, prei, oregano en basilicum, daar doet je kookpot het goed op. (opmerking: het is voor de meeste mensen prima om zeer weinig tot geen vlees te eten als de rest van de voeding volwaardig is)

Van deze voedingsmiddelen kun je niet snel teveel eten. Je raakt er goed verzadigd van en de kookpot zorgt er wel voor dat de energie overal komt en zich niet als vet overal vastzet. 

Hete voedingsmiddelen kun je met mate gebruiken om het eten wat warmer te maken. Een beetje kaneel of kruidnagel in winterse pot, wat knoflook door het eten, een beetje roergebakken rundvlees, daar kan de kookpot goed tegen (tenzij je veel Hitte-verschijnselen hebt).
Koele voedingsmiddelen zijn vooral 's zomers welkom om oververhitting te voorkomen. Wat sla, wat fruit, een schaaltje yoghurt. Het probleem met koele en koude voedingsmiddelen is dat ze ten onrechte doorgaan voor 'gezond': veel fruit, rauwkost, zuivelprodukten is als ijsblokjes voor de kookpot en ze zouden dus slechts met mate deel moeten uitmaken van de voeding. (Dit geldt nog eens extra voor kinderen.)

begin van pagina

Vijf Elementen (de invloed van voeding op de Organen)

Hierboven ging het over de temperatuur van voedingsmiddelen. Naast de temperatuur is ook de smaak belangrijk. Andijvie, zuurkool en bloemkool zijn alledrie koel (door verwarmen worden ze minder koel en daarmee beter verteerbaar voor de kookpot), maar andijvie is bitter, zuurkool is zuur en bloemkool is zoetig.

Elk Orgaan is volgens de Chinese Geneeskunde verbonden met een bepaald Element (of Fase). De Vijf Fasen zijn Hout, Vuur, Aarde, Metaal en Water. Alle fasen zijn belangrijk, maar de spijsvertering hoort grotendeels bij de fase Aarde. Daarom moet voeding die verbonden is met deze fase de hoofdmoot van de voeding uitmaken. De andere fasen moeten echter allemaal vertegenwoordigd zijn. Overigens is een voedingsmiddel zelden uitsluitend verbonden met één van de fasen. Wel heeft elk voedingsmiddel een fase waarmee het duidelijk het meest verbonden is.

begin van pagina

• Voedsel uit het element Hout heeft vaak een meer of minder zure smaak. Voorbeelden zijn citroen, aardbei, yoghurt, witbier, karnemelk, maar ook kip, gerst, peterselie. Het is verbonden met het Orgaan Lever. De kleur is groen. Met mate zure voedingsmiddelen harmoniseren de Lever. Teveel zure voedingsmiddelen schaden de Lever.
• Voedsel uit het element Vuur heeft doorgaans een bittere smaak. Voorbeelden zijn witlof, andijvie, tijm, basilicum, koffie, pils. Het is verbonden met het Orgaan Hart. De kleur is rood (maar niet alle rode voedsel is 'Vuur'-voedsel!). Met mate bittere voedingsmiddelen harmoniseren en stimuleren het Hart. Teveel bittere voedingsmiddelen (koffie!) schaden het Hart.
• Voedsel uit het element Aarde heeft doorgaans een zoete smaak. Voorbeelden zijn tarwebrood, wortelen, pompoen, honing, rundvlees. Het is verbonden met het Orgaan Milt (= onder meer spijsvertering, energieopbouw). Zoet voedsel moet de basis van de maaltijd vormen. Te zoet voedsel of uitsluitend zoet voedsel (dat betreft met name suiker en andere zoetmiddelen) schaadt de Milt, en daarmee de energieopbouw. Het haalt als het ware de basis onder de harmonische overgangen tussen de verschillende fasen weg.
• Voedsel uit het element Metaal heeft doorgaans een scherpe smaak. Voorbeelden zijn radijs, mosterdzaad, prei, peper, knoflook, sambal, sterrekers. Het is verbonden met het Orgaan Long. Met mate scherpe voedingsmiddelen harmoniseren en stimuleren de Long. Teveel scherpe voedingsmiddelen schaden de Long.
• Voedsel uit het element Water heeft doorgaans een zoute smaak. Voorbeelden zijn zout, veel vissoorten en schelpdieren, peulvruchten, zeewieren, shoyu / tamari. Het is verbonden met het Orgaan Nier. Met mate zout voedsel stimuleert de Nier. Teveel zout voedsel schaadt de Nier.

begin van pagina

Als je nog meer wilt weten over de verschillende smaken en temperaturen, kijk dan op de pagina over de werking van kruiden. Een serie verhelderende boekjes over dit onderwerp is geschreven door Barbara Temelie. Ze heten "Voeding volgens de Vijf Elementen", "Vijf Elementen kookboek" en "Voeding volgens de Vijf Elementen voor Moeder en Kind". De boekjes lezen plezierig (soms wat belerend) en bevatten een tabel waarin de voedingsmiddelen zijn geordend volgens de Elementen. Pas op: in het Element Metaal moeten alle vakjes één naar links opschuiven (tenzij de uitgever inmiddels iets gedaan heeft met de opmerkingen van verschillende acupuncturisten)!

Keuze voor voedsel: combinatie van smaak, temperatuur (en specifieke werking)

Elk voedingsmiddel vormt dus een specifieke combinatie van smaak (smaken) en temperatuur. Daarnaast hebben de verschillende voedingsmiddelen ook nog een specifieke werking, die vaak wel te herleiden is op de combinatie van smaak en temperatuur, maar toch nog informatie toevoegt. (Hierover biedt het boekje 'Chinese Food Cures' van Henry C. Lu veel informatie.) Deze informatie is vooral belangrijk als je voedsel gebruikt als geneesmiddel (en ik gaf al aan, dat ik niet op die manier met voedsel werk).

Voelen wat voedsel bij jou doet

Hoe is dat vastgesteld, smaak en temperatuur (en specifieke werking) zoals ze in de boekjes staan? Door proeven en door te voelen wat het voedingsmiddel bij je teweegbrengt. Hoe voel je je na het eten van een bord havermout? (Veel mensen voelen zich warm en energiek, als de havermout tenminste goed gekookt is.) Hoe voel je je na het eten van een bak muesli? Probeer zelf maar. Hoe voel je je na een glas witbier en hoe na een glas rode wijn? Hoe voel je je na één kop koffie en hoe na tien koppen koffie (grapje, niet doen hoor)? Die gevoeligheid kun je zelf ook ontwikkelen. Een paar tips:

• probeer niet te veel tegelijk te proeven en te merken
• kies bijvoorbeeld een basis van rijst of bulgur (gebroken tarwe) en eet daarnaast het voedingsmiddel wat je wilt onderzoeken (bijvoorbeeld prei, pompoen, rundvlees, varkensvlees of kip)
• kijk wat het voedingsmiddel voor smaak heeft en wat voor associaties het bij je oproept
• voel hoe je je meteen na het eten van het voedingsmiddel voelt, maar ook bijvoorbeeld een kwartier of een halfuur later (wanneer je spijsvertering de energie van het voedsel al heeft kunnen opnemen)
• begin met vrij sterke voedingsmiddelen (koffie, prei, peper, ijs, sinaasappel, hamburger, ik noem maar wat) en ga later over op subtielere voedingsmiddelen (wat is het verschil tussen winterwortel en pompoen?, venkel en anijs? witbier en pils?)
• hou het leuk
• en natuurlijk kun je je ook concentreren op een aantal voedingsmiddelen waarvan je al het gevoel hebt dat ze je goed doen of juist niet

Nog een paar algemene voedingstips

• Eet volgens het seizoen. IJs met aardbeien in januari, erwtensoep in juli zijn geen van beide in harmonie met de kringloop van het jaar.
• Eet biologisch of liever nog biologisch dynamisch. Voedsel dat geteeld is in het vertrouwen op de eigen levenskracht van de plant en met inachtneming van de kwaliteit van de aarde is kwalitatief voedzamer.
• Eet aandachtig. Kijken, ruiken, liefst nog zelf klaarmaken van eten maken dat de energie van het voedsel je dieper beïnvloedt en voedt. Ook merk je zo beter wat wel en niet goed voor je is.
• Gebruik regelmatig (dagelijks) een beetje koudgeperste olieën (extravierge olijfolie, sesamolie, zonnebloemolie, walnootolie, hazelnootolie) maar vermijd spijsolie van onduidelijke herkomst. Koudgeperste olieën zijn essentieel voor het ondersteunen van de Jing ('essentie'), en daarmee voor een lang en gezond leven (ze zijn daar geen garantie voor, overigens).
• Vermijd de magnetron. Opwarmen in een pannetje of een oven gaat net zo snel en voegt iets wezenlijks toe aan voedsel, terwijl opwarmen in de magnetron veel van de specifieke energie van een voedingsmiddel vernietigt (zo, dat is eruit).
• Vermijd (teveel) diepvriesvoedsel. Ook als je het daarna weer opwarmt, het houdt een koude energie (als het tenminste geen sambal is).
• Eet smakelijk!